Γκίκας

I

Φαναριώτικη οικογένεια αλβανικής καταγωγής. Πολλά από τα μέλη της τιμήθηκαν με σημαντικά αξιώματα από τους σουλτάνους της Οθωμανικής αυτοκρατορίας, από τους πρώτους κιόλας αιώνες μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης.

1. Γεώργιος Ματθίας (1590 – 1662). Γενάρχης της οικογένειας. Στα μέσα του 17ου αι. εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη, όταν ήταν μεγάλος βεζίρης ο Κιοπρουλί Μεχμέτ. Με την υποστήριξή του διορίστηκε κεχαγιάς της Μολδαβίας και το 1658 ηγεμόνας της. Διαδραμάτισε τότε σημαντικό ρόλο στον πόλεμο των Τούρκων εναντίον των Ούγγρων. Αργότερα μετατέθηκε στην ηγεμονία της Βλαχίας, στη θέση του αποστάτη Μίχνα. Δυσαρεστήθηκε όμως και δεν έδωσε δώρα στον βεζίρη, τα γνωστά ως δοσίματα, οπότε τον φυλάκισαν. Πέθανε χωρίς να αποκατασταθεί.

2. Γρηγόριος Α’ (1628 – 1674). Γιος του προηγούμενου, υπηρέτησε κοντά στον πατέρα του ως βόρνικος και το 1662 διορίστηκε ηγεμόνας της Βλαχίας. Ακολούθησε τα σουλτανικά στρατεύματα στον πόλεμο κατά της Αυστρίας, αλλά νικήθηκε και κατέφυγε στη Βιέννη, όπου πήρε τον τίτλο του πρίγκιπα της Αγίας Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Το 1672 επέστρεψε και διορίστηκε εκ νέου ηγεμόνας της Βλαχίας, αλλά κυβέρνησε τυραννικά και καταδίωξε την οικογένεια των Καντακουζηνών. Το 1673 πήρε μέρος στην εκστρατεία των Τούρκων κατά της Πολωνίας. Αιχμαλωτίστηκε όμως και χαρακτηρίστηκε από τους Τούρκους αποστάτης.

3. Γρηγόριος Β’ (1695 – 1752). Εγγονός του προηγούμενου. Υποστηρίχτηκε από τον μεγάλο βεζίρη Δαμάτ Ιμπραήμ και, αφού πρώτα έγινε διερμηνέας του στόλου, διορίστηκε το 1718 διερμηνέας της Πύλης. Αργότερα έγινε ηγεμόνας της Μολδαβίας.

4. Αλέξανδρος (1693 – 1761). Νεότερος αδελφός του προηγούμενου. Τον διαδέχτηκε στο αξίωμα του μεγάλου διερμηνέα το 1727. Κατηγορήθηκε από τους Τούρκους ως προδότης και αποκεφαλίστηκε.

5. Γρηγόριος Γ’ (1724 – 1777). Γιος του Αλέξανδρου. Διορίστηκε διερμηνέας του στόλου, έπειτα της Υψηλής Πύλης και το 1764 ηγεμόνας της Μολδαβίας. Πραγματοποίησε πολλές μεταρρυθμίσεις. Όταν κηρύχθηκε ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος, τον αιχμαλώτισαν και τον έστειλαν στην Πετρούπολη. Η Αικατερίνη όμως εντυπωσιάστηκε από το προοδευτικό του πνεύμα και τον έστειλε στο Βουκουρέστι με την εντολή να συγκυβερνήσει με τον στρατάρχη Ρομαντζόφ. Το 1774 ανέλαβε και πάλι την ηγεμονία της Μολδαβίας, αλλά κατηγορήθηκε ότι, παρά τις μεταρρυθμίσεις του, συγκέντρωσε για λογαριασμό του μυθώδη ποσά. Με το πρόσχημα ότι διαμαρτυρήθηκε για τη σύναψη μιας συνθήκης, αποκεφαλίστηκε με σουλτανική διαταγή.

6. Γρηγόριος Δ’ (1755 – 1834). Ανιψιός του προηγούμενου και εγγονός του Αλέξανδρου. Υπηρέτησε πολλά χρόνια στο υπουργείο Εξωτερικών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και μετά έγινε ηγεμόνας της Βλαχίας. Είχε δύο γιους, τον Κωνσταντίνο, που εργαζόταν σε τουρκική υπηρεσία και ο οποίος έσωσε πολλούς ομογενείς που καταδιώκονταν για τη συμμετοχή τους στην Επανάσταση, και τον Δημήτριο, που διορίστηκε σε σημαντική θέση στη Βλαχία.

7. Αλέξανδρος Β’ (1795 – 1862). Κυβέρνησε τη Βλαχία από το 1834 έως το 1861. Ήταν φιλότεχνος και προώθησε τα ελληνικά γράμματα στην ηγεμονία. Υπήρξε όμως τυραννικός έναντι των Ελλήνων λογίων, όταν αργότερα επέκριναν τη διοίκησή του. Τελικά, οι Τούρκοι τον ανακάλεσαν.

8. Γρηγόριος Ε’ (1802 – 1870). Διορίστηκε ηγεμόνας της Μολδαβίας το 1848.

9. Ιωάννης (1817 – 1897). Αφού υπηρέτησε ως υπουργός κοντά στους θείους του, στη Μολδαβία και στη Βλαχία, πήγε στην Κωνσταντινούπολη και εργάστηκε για την ένωση των δύο ηγεμονιών. Διορίστηκε έπειτα ηγεμόνας της Σάμου (1851), με ενέργειες του πρεσβευτή της Αγγλίας. Η πολύχρονη ηγεμονία του Βογορίδη είχε οδηγήσει το νησί σε μεγάλη αθλιότητα. Οι κάτοικοι του νησιού πεινούσαν, οι δημόσιες υπηρεσίες ήταν ανοργάνωτες, ενώ η ληστεία και η έλλειψη κεντρικής εξουσίας είχαν οδηγήσει σε μαρασμό όλες τις δραστηριότητες. Μέσα σε ελάχιστα χρόνια, ο Γ. κατάφερε να επιβάλει την τάξη, να βελτιώσει τα οικονομικά, να κατευνάσει τα κομματικά πάθη και να βελτιώσει την εκπαίδευση. Στα χρόνια της ηγεμονίας του, η κωμόπολη Βαθύ έγινε πρωτεύουσα του νησιού. Δημιούργημά του είναι και το Πυθαγόρειο Γυμνάσιο. Το 1858 παραιτήθηκε, γιατί η Πύλη αρνήθηκε να του επιτρέψει να πάει στο Βουκουρέστι. Μετά τον Κριμαϊκό πόλεμο, όμως, μετέβη στη Ρουμανία και σχημάτισε μάλιστα την πρώτη πολιτική κυβέρνηση. Σύντομα όμως ανατράπηκε και ακολούθησε από τότε αντιδυναστική πολιτική (1870). Τέλος, διορίστηκε πρεσβευτής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας στο Λονδίνο, θέση στην οποία παρέμεινε έως το 1891. Έγραψε πολλά συγγράμματα, φιλολογικά, πολιτικά και οικονομολογικά. Μετά τον θάνατό του τα παιδιά του έστειλαν στη Σάμο τη μαρμάρινη προτομή του με την επιγραφή Τοις Σαμίοις ενθύμιον φιλίας 1851-1859. Η προτομή βρίσκεται τώρα στην αίθουσα του δημαρχείου, στο Βαθύ.

II

Επώνυμο αγωνιστών του 1821.

1. Αθανάσιος. Καταγόταν από την Ήπειρο. Αγωνίστηκε στη δυτική Ελλάδα υπό τον Νότη Μπότσαρη. Σκοτώθηκε στην πολιορκία του Μεσολογγίου (1825).

2. Βασίλειος. Καταγόταν από την Ύδρα. Πέθανε από τραύμα κατά τη ναυμαχία της Αλικαρνασσού.

3. Γκίκας. Καταγόταν από την Ύδρα. Αγωνίστηκε δίπλα στον Αντώνιο Οικονόμου στην Ύδρα, και στη στεριά κοντά στον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, στην Τρίπολη και στο Βαλτέτσι. Επέστρεψε τελικά στη θάλασσα και διακρίθηκε στη δίωξη της πειρατείας. Κρίθηκε ως αξιωματικός β’ τάξης.

4. Δημήτριος. Καταγόταν από την Ύδρα. Ήταν γραμματέας του Γ. Σαχτούρη και πολέμησε στο πλοίο του, καθώς και στο πλοίο του I. Βούλγαρη.

5. Δημήτριος. Καταγόταν από τις Σπέτσες. Πολέμησε κοντά στην Μπουμπουλίνα. Λέγεται ότι αυτός άνοιξε την πύλη της Τρίπολης για να περάσουν οι πολιορκητές (23 Σεπτεμβρίου 1821).

6. Θεόδωρος. Πλοιοκτήτης από την Ύδρα. Όταν άρχισε ο Αγώνας, προσέφερε χρήματα και κάθε δυνατή βοήθεια στην Επανάσταση.

7. Ιωάννης. Καταγόταν από την Ύδρα. Πήρε μέρος σε ναυμαχίες με πλοία του Κριεζή και του I. Βούλγαρη.

8. Ιωάννης. Καταγόταν από την Ήπειρο. Πολέμησε στο Μεσολόγγι υπό τις διαταγές του Νότη Μπότσαρη. Αργότερα, πήρε μέρος σε ναυμαχίες, κοντά στον Ανδρέα Μιαούλη.

9. Κωνσταντίνος. Καταγόταν από την Τρίπολη. Πολέμησε στο Λεβίδι, στο Βαλτέτσι και στα Δερβενάκια, όπου τραυματίστηκε. Πολέμησε επίσης στην Αττική με τον Νικηταρά, καθώς και στη Ναύπακτο, στο Αντίρριο και στο Μεσολόγγι.

10. Κωνσταντίνος. Οπλαρχηγός από την Ηλεία. Ήταν φροντιστής των Σισιναίων στη Γαστούνη. Πήρε μέρος στις μάχες στο Πούσι, στον Λάλα, στην Πάτρα, στο Μεσολόγγι και, με τον Γεώργιο Καραϊσκάκη, στην Αττική. Του απονεμήθηκε ο τίτλος του ταγματάρχη της Φάλαγγας.

11. Κωνσταντίνος. Καταγόταν από την Ήπειρο. Πολέμησε στα Δερβενάκια υπό τις διαταγές του Νικηταρά. Σκοτώθηκε στον Άγιο Σώστη το 1822.

12. Νικόλαος. Πρόκριτος από την Ερμιονίδα. Πήρε μέρος στη διοργάνωση του Αγώνα στην ανατολική Ελλάδα. Την περίοδο του Καποδίστρια εργάστηκε για την αναδιοργάνωση του ναυτικού, ύστερα από την ανταρσία των Υδραίων. Αργότερα, επί βασιλείας του Όθωνα, διορίστηκε στον πολεμικό ναύσταθμο του Πόρου.

13. Στάμος. Καταγόταν από την Αθήνα και ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας. Συνεργαζόταν με τον επίσκοπο Ταλάντιο Νεόφυτο. Το 1823, όταν εισέβαλαν οι Τούρκοι στην Αττική, διακρίθηκε στην προσπάθεια για τη διάσωση των γυναικόπαιδων. Σκοτώθηκε στη μάχη του Καματερού (1827).

14. Φίλιππος. Καταγόταν από τη Χίο. Υπηρέτησε υπό τις διαταγές του ψαριανού Κοτζιά. Αποκεφαλίστηκε στην καταστροφή των Ψαρών.

15. Χριστόδουλος (ή Τόλιας). Καταγόταν από την Ήπειρο. Πολέμησε υπό τις διαταγές του I. Νοταρά (Αρχοντόπουλου). Σκοτώθηκε σε μάχη στον λόφο Φιλοπάππου το 1827.

16. Χριστόδουλος. Καταγόταν από το Μενίδι της Αττικής. Πήρε μέρος στις μάχες της Αττικής και τραυματίστηκε δύο φορές. Μετά την απελευθέρωση, του απονεμήθηκε ο βαθμός του υπολοχαγού της Φάλαγγας και τιμήθηκε επίσης με το Αργυρό Αριστείο.

17. Χρίστος. Καταγόταν από το Αργυρόκαστρο. Πολέμησε σε όλη τη διάρκεια του Αγώνα κοντά στους Οδυσσέα Ανδρούτσο, Γκούρα και Κριεζώτη.

18. Χρύσης. Καταγόταν από το Αγρίνιο και διακρίθηκε στις μάχες του Αγρινίου, της Άμπλιανης και στην Πελοπόννησο. Τραυματίστηκε πολλές φορές. Επί βασιλείας του Όθωνα ήταν δημόσιος υπάλληλος.